The “river library” at the Cheonggyecheon stream in Seoul.
I recently had the opportunity to spend four weeks on holiday in South Korea with my wife. We loved it. And what’s better than to share that love with the readers of this blog? Here is everything i learned from visiting the land of the morning calm, and what you should know as well.
Context
My wife and I (we’re both in our fourties) traveled around South Korea around April 2025. I mostly limit my tips to ‘things to do and see’, because restaurants and hotels change so quickly. You can read more about how we found lodging and restaurants later in this post.
TL;DR
All of these points will be elaborated in more detail later on in this post.
Essentials
Bring a creditcard.
Install the Naver app.
Get an eSim with a dataplan.
Get the T-money card.
Itinerary We had four weeks and could have seen much more, there’s just so much to see and explore! These are the cities we visited in the order of recommendation.
You’ll probably fly in and out of Seoul. Seoul is gigantic, and you’ll need at least three full days to see a selection of the most popular sites. There’s something for everyone here.
Gyeongju has an incredible amount of historic things to see, but also has a nice, laid-back atmosphere. Stay here for at least two full days.
We only went to Daegu because we did a templestay at the Donghwasatemple here, which was fantastic.
Suncheon was the biggest surprise for me. Also a nice relaxed atmosphere, a fairly small city, but still lots of nice things to do.
Busan is good if you like beaches and big cities. It’s a bit bland though. And getting from point A to B with public transport can take a while.
Gwangju is an all-around big city with a couple of nice things to do, but can be skipped if you have little time.
Wonju is very much off the beaten track, but it does have Museum San, which is a must-visit if you’re into modern art and architecture. Can also be done as a day trip from Seoul.
Jeonju is okay. The Hanok village is a bit of a tourist trap (the one in Gyeongju is much nicer) and besides the palace there’s not that much to see here. Also skip if you’re short on time.
We didn’t visit Jeju island so unfortunately i can’t say anything about it.
Deep dive
Okay, now for the deep dive. Here’s everything you need to know when visiting South Korea.
A small selection of the thousands of busses that run in Seoul
What you’ll need / things to know before you go
A smartphone with an internet data plan is pretty much essential. The public transport is amazing, but if you don’t want to get stuck asking questions all the time (and people speak little to no English) and figuring out complicated bus timetables you’ll need a smartphone.
Fortunately data plans are easy to buy using the eSIM system (make sure your phone supports that). We got the one from KT which, depending on the number of days you stay here, will set you back around 3.000 won (about €2) per day but is totally worth it. You can just get a ‘data-only’ plan, you won’t need a plan that also supports calling. These plans works by sending you a QR code, which you should scan a day or so before you leave. They will start from that moment. Make sure to disable the data/roaming setting for your regular plan to avoid high costs. With modern smartphones you can use both your regular SIM and the eSIM at the same time so you can still receive calls and use apps to need access to your regular SIM.
Once you get to South Korea you’ll need one of the major mapping apps. Google Maps doesn’t give you (walking and transport) directions in Korea, so you need either the Naver or Kakao app. We preferred the Naver app because it tends to have more English texts and labels (although not everything is translated). Kakao can be useful for things you can’t find on Naver.
Also very useful is the Papago app which translates better to/from Korean than Google Translate. You can also use it to instantly translate images with text to English, like the menus you’ll find in restaurants.
The k.ride app is kind of like the Korean Uber. You can attach a credit card and enter your destination, making it a bit easier to communicate. Note that you do pay a percentage for using the app. You can also just hail a cab on the street, which is cheaper. Taxis in generals are quite cheap (5000 won for a small ride) and trustworthy. Note that a red sign means the cab is free and green means occupied!
We had little luck using our Dutch debit cards in Korean ATM’s so you’ll also need a credit card. In most places you can also pay using a credit card.
The weather can be quite fluky in april! We brought our winter coats which felt like overkill, but in the end they were very useful during the windy hikes along the Busan beach. Make sure to bring clothes that work in all seasons if you’re also going around this time!
To get around public transport in all cities you’ll need a T-money card. You can get these at most metro stations and the Incheon airport. To charge it, the easiest way is to go to any convenience store (GS25, 7-11, CU) and ask the clerk to charge it while handing over cash. Note that you can’t charge a T-money card with a credit card!
It’s nice to learn Hangul (the Korean script) and not that hard (because it’s an alphabet, like Latin or Cyrillic) and can sometimes be useful. However, virtually all important signs are also translated in English and there’s always the Papago app.
In general we found Korea super safe to travel around. Of course you always need to use common sense (make sure to keep your important belongings on you, watch out for pickpockets, etc.). But we were never scammed or had the feeling that we’re paying more because we’re Western tourists.
Transport
Transport in Korea is amazing, as long as you have the Naver app, a credit card and a T-money card (see under ‘Essentials’).
The Express Bus Terminal in Seoul
Intercity busses One of the things that surprised me the most is the fantastic intercity bus network. We’ve travelled before by bus from city to city in other countries and usually it’s a cheap, but gruelling affair. Confusing timetables and stops, and a lot of hassle to buy tickets.
Not so in South-Korea. Bus stations usually look more like luxurious malls, with loads of places to get food and drinks. There are surprisingly well-designed (English) touch displays where you can buy a ticket, and even select the seat you want. It’s very clear where the busses leave and they usually leave exactly on time and arrive exactly on time. It’s almost comical: the first time we took a bus (from Seoul to Jeonju) the bus literally arrived 15 seconds before the scheduled time at the destination. There are many bus lanes in the country, so that also helps in speeding up bus traffic.
The busses are also super comfortable. You get three seats in a row, so lots of leg room and free fast wifi. If you select the ‘premium’ option instead of ‘excellent’ you might even got a touchscreen with movies, like on an airplane.
There is also a train network which is probably excellent as well, but we never used it because the busses were so cheap and comfortable.
It might be wise to buy tickets in advance if you’re going to popular places and there are not that many busses, or traveling on busy moments (e.g. Friday evenings). You can easily reserve / buy tickets in advance from the touch screens in the bus terminals. There’s usually friendly personnel around if you need help.
Public transport Public transport in cities is usually very good, as long as you have your T-money card and the Naver app. Most cities have extensive bus networks, and the larger ones also have metro lines. You really need the Naver app to understand the bus system. Most busses will call all stops in English and have a screen that shows the stop name in English as well. To check in, simply touch your T-money card when entering the bus and do that again when leaving the bus.
Note that many seats tend to be reserved for the elderly, disabled and pregnant. Using those seats if you don’t fall in those categories will be frowned upon.
City bus drivers tend to drive quite…sporty. So hold on tight whenever you’re standing or walking down the aisle.
Where to stay
Korea has many hotels, guesthouses and dorms. We mostly tried to find smaller hotels and guesthouses. If you don’t speak Korean you’re mostly limited to the regular methods (e.g. Booking.com and AirBnB). Even though we were in cherry blossom season (April) we had little trouble finding accommodation (we only booked the first three nights in advance). It was a bit harder in the weekends, so maybe don’t wait too long with booking your accommodation, especially if there are also public holidays.
Typical highrise buildings in Wonju, many of these also provide hotel rooms
Most guesthouses were very clean, comfortable and full of amenities (e.g. a washing machine, a water purifier). One thing that many hotels do lack is a bit of character. IKEA furniture and rooms without any decoration are rampant. You will also encounter many ‘contactless checkins’ where you just get a couple of keycodes and you check yourself in and out. Make sure you have WhatsApp, which tends to be the most common medium of sending you these codes.
Hotels are pretty cheap compared to most western countries. You can easily find a double in a decent hotel for under 100.000 won (about €60).
Where to eat and drink
Korea has a crazy amount of restaurants, coffee places and bars. Apparently there’s one coffee house for every 500 inhabitants and one chicken restaurant for every 1500. You’ll have no problem finding good places to eat and drink. Once again, the Naver app is useful here in finding the restaurants of your liking. It also usually has the menu of the restaurant right in the app (or at least a picture of the menu). Naver has a couple of useful filters, including one for restaurants that are friendly for ‘solo diners’.
Bibimbap with a selection of banchan (side dishes)
We heard from many people that Korea is very meat-centric, which is true but it’s not that hard to find places that focus more on veggies. If you’re a strict vegan or vegetarian it might be difficult, because meat and fish can be used in unexpected places (e.g. the seasoning used in kimchi).
Some useful things to know when dining:
Usually you collect your own cutlery. This can be in a hidden drawer in your table, or in a central place in the restaurant.
Get water at the water cooler for free.
In the cheaper restaurants you get up and collect your own banchan (side dishes).
Pay at the counter, not at your table. Most places accept credit cards.
In terms of what you can eat there’s just so much to choose from. Just try something different every night! One way to cheaply try a lot of different dishes at once is going to a ‘buffet restaurant’ (this is also a filter on Naver), which is basically an ‘all-you-can-eat’ restaurant where you can try many different types of food.
There are places with ‘western food’, but unfortunately they tend to be quite expensive (e.g. double the price of what you pay for Korean food) and usually not that great (finding good pizza is hard). The most common non-Korean food is Chinese and Japanese. Ramen places are everywhere.
Breakfast is not really a thing in Korea. For some reason the Koreans really don’t do ‘European bread’, it’s all quite chewy and sweet to be honest. Don’t be fooled by chains with names like ‘Paris Baguette’, ‘Tous les Jours’ and ‘Oma’s Brötchen’: French and German bakers would cry when they would find out what goes around for bread here. There are some good ‘European-style’ bakers but they are hard to find. We found good bread at a small chain called ‘Butter Bakery’ in Seoul.
One thing the Koreans do very well though is coffee. As mentioned, there’s a coffee place on basically every corner. Most of them conveniently allow you to order from a screen with English translations. Make sure you choose the ‘hot’ option if you don’t want to end up with ice coffee, which is very popular here. There are also an incredible amount of non-coffee drinks like fruit juices, sodas and all kinds of weird contraptions featuring large amounts of sugar, cream and sweet stuff. I think we tried all the major chains and in our humble opinion the best chain is ‘Compose Coffee’, closely followed by ‘Paik’s Coffee’. You usually pay around 4000 won (€2,50) for a big latte.
Where to shop
Frankly, we’re not very big on shopping so this section is going to be rather short. Korea doesn’t have many supermarkets, instead you can rely on the convenience stores (GS25, 7-11, CU) for small groceries (snacks, drinks, etc.) and of course the many markets for bigger things.
One chain store that i would like to recommend is daiso. It’s a kind of ‘dollar store’, but with the variety and design aesthetics of something like IKEA or Flying Tiger. If you ever need a smartphone cable, cheap cosmetics or crazy stationary this is the place to go to. I think we bought 90% of all our presents here.
Places
Ok, on to recommendations for the different places that we visited. I tend to write longer about the things that i liked, and less so about the things that i didn’t like that much. The sights at every city are ordered by how much i would recommend them.
Seoul
Well, Seoul has it all. First of all, it’s gigantic. The metropolitan area is home to around 25 million people (this includes cities like Incheon and Suwon), about half of all Korean people live in this area. Even though it’s gigantic there are many places that don’t feel like ‘giant city’ at all, and it’s easy to get around using the extensive public transport network. Just realise that it might take some time to get from one part of the city to another.
The National Museum of Korea in Seoul
You’ll need at last three full days to explore a couple of the top spots, but you can very easily stay much longer here. We stayed for nine nights. We had a hotel in the Mangwon-dong area (around the Mapo-gu Office and Mangwon metro stops). I can recommend this area. There are loads of nice restaurants and bars, but it ‘s not as busy and touristy as the area around, for example, Hongik University. It’s still very close to most of the sights and you’re also quite close to Incheon airport. Mangwon market is great for sampling lots of different street food.
National Museum of Korea This major free museum should be on the top on your list. It has three floors full of amazing Korean historic artifacts and art, in a spectacular building with an amazing view. There are free English tours. It’s very big so be prepared to either spend a lot of time here, miss a lot or go twice.
“Secret garden” at the Changgyeonggung Palace
Changgyeonggung Palace & Secret garden This is the one palace you should visit in Seoul. The palace ground are more diverse and interesting compared to many of the other palaces in Korea that we’ve seen. I also highly recommend the Secret Garden tour, it’s very beautiful and we had a super funny tour guide. Note that you need to buy tickets for the Secret Garden separately, and it might be wise to reserve them in advance. The palace grounds (not the garden) are free if you are dressed in hanbok (traditional Korean clothes) which you can rent in many shops around the palace.
DMZ monument at the third tunnel
DMZdaytrip Even though you’re kind of paying to listen to propaganda, a tour to the DMZ is something you should do when visiting Korea. Since 1953 the Korean peninsula has been split up in North and South along a “military demarcation line” (MDL), around the 38th parallel north. Around this MDL there is a so-called ‘demilitarized zone’ (DMZ) 2 kilometers north and south. The daytrips actually don’t take you into the DMZ, but just south of it, in yet another ‘zone’ (the civilian control zone, or CCZ).
Commonly these daytrips include a visit to Imjingang park, with dozens of different monuments. “The third tunnel”, which is one of the four discovered tunnels that North Korea allegedly dug for a hostile invasion. The Dorasan observatory, where you get a close look at North Korea. And “Unification village”, the only inhabited village within the DMZ.
It’s all very strange and weird. Even though you’re in a military environment there are ferris wheels, restaurants and lots of discutable souvenirs (who doesn’t want a DMZ fridge magnet?). It kind of feels like being in a David Lynch movie.
There are a couple of different tour operators. We went with VIP Travel, which costs us around 70.000 won. Word is that all the tour operators offer more or less the same, and the ‘extra stops’ like the red suspension bridge aren’t worth it.
Cheonggyecheon Museum and river This is a remarkable free museum dedicated to Seoul and the Cheonggyecheon stream. Once a vital lifeline for the city, the stream became heavily polluted after the Japanese occupation as people flocked to Seoul in large numbers. Over the decades following the war, it was covered over and transformed into a highway. In a fascinating turn of events, it was restored as a river in the early 2000s.
Beyond the museum, the Cheonggyecheon stream itself is also definitely worth a visit, particularly on pleasant days. You can enjoy a relaxing stroll along its banks, and you’ll even find free spots with books available to read.
National Museum of Korean Contemporary History Close to the Gyeongbokgung palace, this free museum has a surprisingly good (English) overview of, unsurprisingly, Korean contemporary history. A good museum to view early on in your trip, so you get a bit of perspective on how the Korean peninsula evolved.
Modern art in Museum Leeum
Museum Leeum The private art collection from Samsung is displayed in this futuristic and highly photogenic building (note: entrance fee). Both the modern and traditional permanent collections are great, and there are good temporary exhibitions here as well.
Arario Museum in Space This is a private (hence: not free) modern art museum, very close to Changgyeongung Palace. I liked the curation of this museum, which focuses on sombre and gloomy art. Definitely not for everyone, but if you like dark art, this is the place for you. Very weird building (it used to be an office space) as well.
Museum Kimchikan I thought this would be a tourist trap, but the Kimchi Museum is actually quite good! There’s a lot to see here, and you can even taste different kinds of kimchi! I also highly recommend the excellent vegan kimbap (Korean sushi) place at the ground floor (Maru JaYeonSik Kimbap).
Gangnam Gangnam is a large neighborhood on the south bank of the Han river, famous because of the rich inhabitants and of course that song by PSY. Gangnam has limited ‘big’ sights, but there are a couple of nice things to see. We liked to walk around the Seonjeongneung park and look at the royal tombs. There is the inescapable Gangnam Style Statue next to the colossal COEX Mall for the obligatory selfie. And next to the mall there’s the meditative Bongeunsa temple.
Daytrip to Suwon Suwon is a big city (around 1.2 million residents) about 30 km south of Seoul. It makes for a nice daytrip, there are many options to get here. Things you can visit here are the Haewoojae museum, better known as Mr. toilet house, dedicated to …well, you know. You can have a nice stroll around the old fortress walls and climb the Paldalsan mountain for nice views. The Suwon Museum of Art was surprisingly good. A bit more to the west of the centre is the giant Starfield Suwon mall which hosts the Instagram-famous Starfield library.
Seoul Museum of Art Another free museum, focusing on modern art. I would say it’s worth it alone for the fabulous work by Korean video artist Nam June Paik in the lobby (one of his last before his passing), but if you’re not that much into art you could skip this one.
The War Memorial of Korea Another giant free museum about Korean military history. Expect lots of school children, tanks and airplanes. It’s okay to get a bit of historical perspective, but for a better explanation i would recommend the National Museum of Korean Contemporary History instead.
Other sights in brief Seoullo 7017 is an elevated park, reminiscent but a lot less charming then the New York High Line, but worth a visit if you’re in the neighborhood. If you’re there anyway you could also visit take a look at the futuristic Seoul City Hall and the former city hall which is now the Seoul Metropolitan Library. There’s a free rooftop garden with nice views.
If you’re a palace lover you will also probably like the Gyeongbokgung palace. On the palace grounds you can visit the fine National Folk Museum of Korea.
Restaurants There are a bazillion restaurants in Seoul and i recommend you find your own favourite spots, but here a couple that we liked:
Oreno Ramen. Great restaurant with a good rich chicken ramen. Has a Michelin Bib Gourmand.
Butter Bakery. The best “European-style” bread that we had in Korea. Great French-style baguettes.
Gyeongju is a truly lovely city. It’s packed with historical sights just waiting to be explored, and despite being quite popular with tourists, it maintains a relaxed atmosphere. Part of this charm comes from the fact that its central area avoids the ubiquitous concrete high-rise apartment buildings found in many other Korean cities.
Gyongju at sunset
One thing that is not so convenient about Gyeongju is the public transport system. There are busses to all the major tourists sites, but for some reason they tend to run really infrequently (like once every 60-90 minutes or so) and are hard to comprehend, even with the Naver app. Be prepared to wait for a while, get a cab, or rent your own transportation.
Some of the most popular sites are the numerous burial mounds right in the center of the city, the Bulguksa temple up in the mountains and the Donggung Palace.
Teddy bears and dinosaurs: a golden combination
Teddybear and rabbit museum This is a pretty weird place that has a giant collection of teddybears and other stuffed animals that are put into ridiculous scenes. Expect quirky photo opportunities with teddybears battling dinosaurs in ancient Korea.
Buddha statue at Namsan mountain
Namsan mountain There are many walks around this holy mountain, where you can visit countless temples and ancient Buddha statues. A good starting spot for a hike is the Samneung Information Center. I would probably recommend this over the Bulguksa temple if you’re short on time. Bring proper hiking gear.
Gyeongju National Museum A large free museum explaining the Silla empire with many artifacts from the burial mounds that are aplenty in the city. Excellent free English tours on Sundays.
Seongdong market This is a giant traditional market in the centre. I highly recommend the excellent buffet stalls where you can eat as much as you like for around 9000 won. A bit hard to find, but definitely worth the effort!
Daegu
We only went to Daegu to get a bus to the fabolous Donghwasa temple up in the mountains to do a one-night templestay here, which was amazing. There are templestays all around South-Korea, which can easily be found and booked at the English website. I think most of them are quite comparable, but in our case we got a simple room with private bathroom. We participated in many of the rituals with the monks, including evening prayer and eating in the communal canteen. One of the highlights was ‘tea time’ with one of the monks, who spoke excellent English. Highy recommended.
The entrance to the Donghwasa templestay
Suncheon
Suncheon was the biggest surprise to me. It’s not on many ‘must-see’ itineraries of South Korea, but it should! It has the same laid-back atmosphere that you also get in Gyeongju, but without all the tourists. Arguably it doesn’t have the same amount of sights that Gyeongju has, but there is enough to see here for at least a full day, and you can easily spend two full days here.
“Open Set” in Suncheon
Suncheon National Gardens The national gardens are the main attraction of the city. Originally opened in 2013, it’s kind of a weird cross between a botanical garden and a theme park. There are lots of cultivated gardens here, but there are also attractions, a pet zoo and a crazy ‘space bridge’. There’s a ‘Sky Cube’, an elevated railway that takes you to the ‘Wetlands’ area in the south of the city. The wetlands are honestly not that interesting, but the train ride is kind of fun.
Open Set Also known as the Drama Set or Movie Set, this is a large fake city used as a set in many Korean movies. There’s a complete historical town here, but also a more contemporary ‘Korean town’ from the seventies. Lots of silly attraction as well, there’s even a free karaoke booth.
Honam Patriots Memorial Hall Surprisingly good museum about the different wars the Koreans fought in. And not that gigantic as the War Memorial in Seoul. Also cool because they have a room with about 20(!) VR helmets and shaking seats that they love to use on foreign tourists.
Busan
Busan is a giant city, the second largest in Korea after Seoul. It’s stretched out along the southeastern coast. This also means that transport takes a while. Taking a bus from one side of the city to the other can easily take 90 minutes or more. Be prepared to spend a lot of time in public transport here. Compared to Seoul i think Busan it’s just a bit…bland. Seoul is more dense and layered, making it more vibrant in my opinion. Still, if you like beaches, coast and nightlife you’ll probably love Busan.
Skyscrapers and beaches in Busan
The Museum of Contemporary Art was a bit too highbrow for my taste (it’s also pretty far out of the centre). It’s nice to take a stroll in Gamcheon village, but it’s also very touristy. The National Science Museum is okay, little information in English here although the exhibits look spectacular.
Haedong Yonggungsa temple
Haedong Yonggungsa Even though this temple is very touristy, it’s definitely worth it. This temple is built on a spectacular site, on the cliffs next to the sea. We were there on a grey rainy day, and even then it was amazing.
Igidae Coastal Trail You can make a beautiful hike here along the coast line. The route is very accessible, lots of well-designed steps and bridges and stunning views. Highly recommended.
UN Memorial Cemetery Pretty close to the coastal trail is this cemetery for UN soldiers who died during the Korea war (1950 – 1953). It’s a meditative and respectful experience which i can highly recommend as well.
Gwangju
Gwangju is your typical ‘big-but-its-not-seoul-or-busan’ Korean city. The city itself is not very inspiring, but it has a couple of nice sights that could fill a day or two. If you’re short on time i would skip Gwangju.
The city centre of Gwangju
Museums There is a cluster of three large museums in the northwestern corner of the city: the National Gwangju Museum, the Gwangju Art Museum and the Gwangju Folk Museum. Honestly i can’t remember much from them so they’re probably not that amazing. The National Museum had a couple of interesting items (although you’ll probably see similar items in the National Museum of Korea in Seoul). The Folk Museum had a robot that can be your tour guide, which was kind of fun.
Penguin Village This is a small neighbourhood around the Yangnimgyo bridge in the southeast part of town. It’s quite pleasant to have a little stroll there and admire the mural art and check out the small shops and bars.
Buddha statue at Mudeungsan National Park
Mudeungsan National Park A park that’s easy to reach by public transport and where you can do many different hikes. I would recommend taking the 1187bus and get out at Mudeungsan National Park / Wonhyosa temple.
Jeonju
Jeonju was okay in my opinion. Definitely skippable if you’re short on time. The historical Hanok village mostly consists of restaurants, guesthouses and snack joints, it doesn’t feel very ‘historical’ to be honest. For some reason we visited Deokjin park, which you can certainly skip.
People in hanbok visiting the Gyeonggijeon shrine
Gyeonggijeon shrine and Royal Portrait Museum Right next to the Hanok village and worth the effort. Especially the portrait museum has interesting exhibitions and has a couple of really fun things to do for children.
Jeonju National Museum Excellent museum, with lots of information signposted in English. Next doors History Museum is a bit rundown and shows it age, but it’s free so you can have a look if you’re there anyway.
Wonju
Let’s be frank: Wonju is not on any Korean itinerary. The main reason we visited this place is because we wanted to visit Museum SAN, which is kind of a must-visit if you’re into modern art and architecture. Still, Wonju was surprisingly nice and i can easily recommend this place as a stopover for a night if you’re traveling from Gyeongju to Seoul. Wonju and Museum SAN can also be done as a daytrip from Seoul.
Cable carts around the Sogeumsan suspension bridge
This section is a bit more verbose and specific because there’s a lack of good tourist information about Wonju in English.
Wonju City Tour Bus An excellent way to see Wonju is by using the Wonju City Tour Bus. This is a hop-on hop-off bus that stops at the major sights, like Museum SAN and the suspension bridge area. For 5000 won (~€3) you’ll get a wristband that allows you unlimited travel on the bus and 20% discounts on all the sights. The bus doesn’t run very often (about once every hour per stop) so you need to time it a bit, but it’s the best way to get to the sights if you don’t have your own car, and a lot cheaper than getting cabs.
Every stop has a scheduled timetable, so you can time your stops very well. You’ll also get a free lecture when you’re in the bus which unfortunately will be in Korean. Also note that the tour bus doesn’t run on Mondays (when Museum SAN is closed anyway). There are multiple stops in the city, including one at the bus terminal and the train station.
“Archway” by Alexander Liberman at Museum SAN
Museum SAN So, the main reason we visited Wonju is this museum. It opened in 2013 and is designed by the famous Japanese architect Tadao Ando. Just the building itself is worth the visit, it’s set on a pretty dramatic mountain top and has spectacular views from within the building. One of the main attractions is a collection of four light works by the American artist James Turrell. There is also a permanent exhibition about Korean paper, a meditation hall and multiple sculpture gardens.
Entrance is a bit expensive. You’ll pay at least 23.000 won (€14) for the ‘basic ticket’, 39.000 (€24) if you also want to see James Turrell and 46.000 (€28) for everything. Remember though that you’ll get a 20% discount if you’ve got the city tour bus bracelet. The museum cafetaria is also very expensive (around 10.000 won for a simple coffee) so bring your own lunch or eat somewhere else if you want to save money.
Sogeumsan Suspension Bridge This is another main sight of Wonju (and stop on the bus tour). It’s the largest pedestrian suspension bridge in Korea, with a length of 200 meters. We didn’t have enough time to see the bridge, but the area around it is also very nice, with lots of small shops and restaurants around the river. There’s also an impressive looking cable car you can take towards the bridge.
Another ‘attraction’ in the same area is an abandoned railway station. It apparently was in use as a tourist attraction where you can cycle up and down the abandoned train tracks using special carts, but that attraction has, sadly, been abandoned as well.
Other things in Wonju There is the free Wonju history museum which i guess might be interesting if you can read Korean (there was very little signage in English). There is a nice museum garden, which includes a replica of the childhood home of former president Choi Kyu-hah, who was born in Wonju.
There’s a pleasant park around the river in the centre of the city, around the 치악교 bridge.
I can also recommend to stroll around the Wonju Jungang market for a bit.
Bridge at Donghwasa temple
That’s all folks! Congratulations if you read this post all through the end. I hope you have a wonderful visit in South Korea. And do feel free to share this post with other people who might visit South Korea. Or leave a comment if you’ve got more tips.
Een eindeloze stroom aan afspraken volgens AI-model Sora.
Hoe organiseer je jouw kennis en informatie zodat je efficiënt kan werken? In een serie artikelen neem ik je mee in de wereld van persoonlijk kennismanagement (PKM).
Volgens chronemics, de studie naar hoe mensen tijd ervaren zijn er grofweg twee manieren waarop culturen tijd beleven: monochroon en polychroon. In een monochrone cultuur doen mensen één ding tegelijk, zijn op tijd op afspraken en veranderen hun plannen meestal niet. Polychrone culturen kenmerken zich juist door een veel lossere verhouding met de tijd en afspraken.
Ik denk dat u niet lang hoeft na te denken tot welke van die twee Nederland behoort. Veel Nederlanders zijn gehecht aan op tijd op afspraken komen. Hate it or love it, maar in een monochrone cultuur is een agenda dus essentieel.
Hoe je die agenda beheert is verder aan jou. Of dat nou digitaal of op papier is, gebruik wat je zelf het prettigst vindt.
Ik gebruik zelf Google Calendar. Ik vind het fijn dat er zowel een goede website is als een prettige app. Ik maak geen gebruik van integratie met de standaard agenda-app op mijn Mac, want ik heb slechte ervaringen met afspraken die verdwijnen of waar het op een andere manier mis gaat. Eigenlijk wil ik op termijn wel af van Google Calendar, want het is toch weer een big tech-dienst (tips zijn welkom).
Een digitale agenda heeft een aantal voordelen die je op papier niet hebt en waar ik veel gebruik van maak.
Kalenders delen Ik heb iets van vijf agena’s die ik tegelijkertijd zie. Dit zijn mijn privé-agenda, die van mijn partner, de agenda van de vergaderzaal van mijn kantoor, die van een project waar ik samen met mensen in zit én een urenschrijfagenda (waarover later meer). Vooral het delen van de agenda met mijn partner maakt afspraken afstemmen een stuk handiger.
Herhalingen Ik veel gebruik van herhalende afspraken, onder andere voor verjaardagen, feestdagen en terugkerende vergaderingen en cursussen.
Locatie en opmerkingen Ik probeer als ik een afspraak maak altijd zoveel mogelijk informatie erin te zetten, zodat ik niet op het moment zelf nog in mijn mail moet lopen graven. Denk aan een Zoom- of Teamslink (dat kan in het opmerkingenveld), of de precieze locatie (inclusief ruimte) van een vergadering. Ook als er dingen zijn die ik moet meenemen dan kan dat in het opmerkingenveld. Als het echt heel belangrijk is dan zet ik het zelfs in de titel van de afspraak: “Feestje Pascal ZWEMKLEREN MEENEMEN”. Bij afspraken waarvan ik nog niet zeker ben zet ik een vraagteken voor de titel: “? Karaoke met de buren”.
Archief Één van de manieren waarop ik ook probeer om niet volkomen afhankelijk te zijn van big tech-bedrijven is door regelmatig backups te maken van al mijn data uit de cloud. Bij Google Calendar krijg je de data in het zogenaamde ICS-formaat. Het aardige is dat dit een open standaard is en je dat daarom weer verder kunt verwerken of elders importeren. Ik heb bijvoorbeeld een fysieke uitdraai gemaakt van een deel van die agenda, want ook digitale dragers kunnen vergaan.
Iets anders wat ik ook doe op mijn persoonlijk archief beter te maken is afspraken in mijn agenda zetten nadat ze zijn gebeurd. Spontaan koffiedrinken met iemand bestaat in deze hyperefficiënte samenleving nog steeds, maar ik vind het wel fijn om in mijn agenda (en archief) terug te zien dat er iets gebeurd is.
Herinneringen Herinneringen zijn niet alleen handig om op tijd een melding te krijgen dat je afspraak zo begint, maar ook om tijdgebonden acties in te plannen. Bijvoorbeeld een abonnement dat automatisch gaat verlengen (en dat je na een jaar misschien wilt opzeggen) of dat je juist handmatig moet verlengen. Of als er bijvoorbeeld een keer aangekondigde werkzaamheden zijn aan de stroomvoorziening of het internet over een paar weken: als je dat gelijk in je agenda zet sta je later niet voor een verrassing.
Tijd schrijven Ik gebruik mijn agenda als freelancer om mijn tijd bij te houden. Er zijn ongetwijfeld efficiëntere systemen (ik hoor ze graag) maar voor mij werkt het prima. Hoe dat gaat: ik houd alle uren bij, zowel voor betalende cliënten als mijn eigen onbetaalde uren voor administratie, communicatie en zelfontwikkeling (zoals het schrijven van dit blog). Ik voorzie alle afspraken in de titel van een projectcode, die altijd begint met de letter ‘P’ en een cijfer. Elke code staat voor een ‘project’ of activiteit. P101 is bijvoorbeeld schrijven aan dit blog, P236 is het werk dat ik doe voor mijn audiocollectief De merel uit de machine, P107 is reistijd, etcetera.
Eens per maand draai ik een scriptje dat al die tijdcodes en afspraken ophaalt uit mijn agenda en ze omzet in het spreadsheet-formaat CSV. Die importeer ik vervolgens in Excel en zo kan ik makkelijk mijn uren boeken voor mijn verschillende opdrachtgevers.
De volgende keer in deze serie: hoe je omgaat met je to do’s.
Een kat die chocola probeert te maken van een informatiestroom, aldus het AI-model Sora
Hoe organiseer je jouw kennis en informatie zodat je efficiënt kan werken? In een serie artikelen neem ik je mee in de wereld van persoonlijk kennismanagement (PKM).
Als schooljongen vond ik het al leuk om dingen te verzamelen, organiseren en categoriseren. Eerst waren dat postzegels, later werden dat Magic: The Gathering-kaartjes. Nog later werden het LP’s en MP3-tjes die ik van Napster had afgehaald. En inmiddels verzamel ik ook kattengifjes en leuke linkjes.
Ik denk dat het daarom voor mij natuurlijk komt om alle informatie in mijn leven óók te organiseren. Een eigenschap die handig van pas komt in een wereld waarin er elk moment van de dag enorm veel op je afkomt: e-mails, berichtjes via sociale media en instant messaging, en de ideeën die je zelf hebt.
Hoe maak je chocola van die enorme stroom aan informatie?
De meeste mensen zullen daar een vorm voor hebben gevonden (of die nu adequaat is en bevalt of niet). Je zet afspraken in een agenda. Dingen die je moet doen schrijf je ergens op. En je maakt aantekeningen van gesprekken en vergaderingen. Eigenlijk doet iedereen, bewust of onbewust, dus aan persoonlijk kennismanagement (PKM).
In ons huidige informatietijdperk, en zeker als je een kenniswerker bent, is dat een vrij essentieel onderdeel geworden van ons leven. Het is dus niet zo gek om je af te vragen: hoe richt je dat proces zo goed mogelijk in? En waar begin je?
De efficiëntiefacade
Misschien denk je: begin praktisch. Wat is de beste to-do app? Welke kleur krijgen de verschillende soorten afspraken in mijn agenda? Zal ik m’n aantekeningen gaan organiseren met tags, folders of zelfs met zettelkasten? Of ga je urenlang video’s kijken van YouTubers die je garanderen dat zij de perfecte formule hebben gevonden voor jouw PKM?
Toen ik een paar jaar geleden zelf serieus begon na te denken over dit onderwerp was dat precies wat ik deed. Heel begrijpelijk, maar achteraf snap ik dat het een valsstrik was. Want in plaats van na te denken over waarom en wat je gaat organiseren spring je gelijk naar hoe je dat gaat doen. Het organiseren van je informatie is echter geen doel op zich, maar een middel zodat je beter kunt werken.
Ik ben een warm pleitbezorger van de ideeën van de Britse schrijver Oliver Burkeman, die in 2021 het zelfhulpboek Four Thousand Weeks publiceerde waarin hij deze efficiëntiefacade grondig onderuithaalt. Zijn centrale idee is dat mensen in de hedendaagse kapitalistische samenleving zichzelf een soort worst voorhouden: als ze maar efficiënt genoeg dingen voorbereiden en alle mogelijkheden openhouden dan komen ze in de toekomst toe aan de dingen die ze écht willen. Maar de wrange waarheid is dat we maar een fractie kunnen doen van alle dingen die we willen en vooral héél veel niet zullen kunnen doen; het leven is maar kort, en dan ga je dood. Lang voordat je alles hebt gedaan wat je ooit wilde doen.
Dat is geen fijn idee, en daarom raken mensen verlamd met keuzestress: als ik nú niet de beste keuzes maak voor de rest van mijn leven dan kan ik nooit bereiken wat ik écht wil. Wat er ironisch genoeg toe leidt dat mensen dus niks doen en eindeloos blijven tobben over wat ze beter hadden kunnen doen.
Een pragmatische aanpak
Hoe (voor)kom je dat het organiseren van je persoonlijke informatiehuishouding een efficiëntiefuik wordt?
Ik denk dat de truc vooral is om het te zien als een proces dat altijd doorgaat en waar je af en toe dingen in aanpast, in plaats van dat het een project is met een duidelijk einddoel en een datum. Zie het als een soort hobbyproject, een oude fiets waar je af en toe de ketting van vervangt en de banden oppompt. En als dingen goed werken, dan laat je ze zitten.
Een wat concreter voorbeeld. Stel dat je op zoek bent naar iets voor je to-do’s. Een vraag zou dan kunnen zijn: “wat is de beste todo-app?”. Het antwoord daarop is nogal saai, maar ook simpel: dat ligt eraan wie jij bent en wat je nodig hebt. Sommige mensen willen het liefst een todo-app met uitgebreide integraties met andere apps, tags, geneste lijstjes en 100 toeters en bellen. Andere mensen vinden een kladblok en een pen genoeg. Er is hier dus geen goed antwoord.
Ik gebruik hier ook bewust het woord ‘gereedschap’ en niet ‘app’. Digitale apps zijn niet beter of slechter dan hun analoge equivalenten. Als je merkt dat pen en papier beter voor jou werken dan een app op een smartphone is dat wat je moet gebruiken.
Er kan natuurlijk wel een goede reden zijn om toch een ander gereedschap te kiezen, als je bijvoorbeeld het gevoel hebt dat het tegen je gaat werken. Dan loont het om wel op zoek te gaan naar een alternatief. Maar pas ook hier op dat je niet teveel gaat doen: zie het als het kopen van een nieuwe koelkast of wasmachine, niet als het bouwen van een extra verdieping op je huis. Maak een lijstje van wat je graag wilt in je nieuwe gereedschap en probeer er een paar uit voor een week, en kies er dan eentje die het beste voor jou werkt. Maak er geen queeste van.
En hoe je dan vervolgens je gereedschap het beste kan gebruiken? Daar ga ik in de volgende artikelen dieper op in. Te beginnen met de plek waar alles begint: je agenda.
Victory Boogie Woogie (1942 – 1944) van Piet Mondriaan. 📷️ Kunstmuseum Den Haag / Wikicommons / PD
Eerder dit jaar overleed filmmaker, muzikant en beeldend kunstenaar David Lynch. Iedereen die een Lynch-film heeft gezien zal een gevoel hebben bij wat ‘Lynchiaans’ is, maar dat goed onder woorden brengen is nog best lastig. Nog lastiger is uitleggen waar zijn films eigenlijk over gaan.
En precies daarom is het werk van Lynch volgens mij een van de beste antwoorden op de vraag: waarom is kunst nodig?
Voor mensen die actief zijn in de culturele sector, of van kunst houden zal het antwoord op die vraag misschien een open deur zijn, of misschien is zelfs de vraag al een beetje beledigend. Hoezo is kunst niét nodig dan?
We leven helaas in een tijdperk waarin alles wat ook maar enigszins als ‘elitair’ wordt beschouwd gelijk wordt weggezet als ‘woke’. Of als een zinloze bezigheid van de linkse kerk. Ik heb niet de illusie dat dit stuk mensen die dat denken op andere gedachten brengt. Maar het kan wel zinvol zijn voor mensen die het niet zo goed onder woorden kunnen brengen: waarom is kunst eigenlijk nodig?
Qualia
Laat ik maar gelijk met de deur in huis vallen: kunst is nodig omdat het dingen kan overbrengen die op andere manieren moeilijk of zelfs onmogelijk over te brengen zijn.
Een goede manier om dat duidelijk te maken is met filmmuziek. Stel je een spannende film voor, maar dan zonder muziek (hier is een voorbeeld). Hoe spannend is die film dan nog? Niet heel erg. Filmmuziek zorgt ervoor dat je de emotie die de maker wil overbrengen niet alleen overgebracht wordt in beeld, maar ook in geluid. Stel je voor dat we een scène uit een spannende film zouden moeten overbrengen, maar dan alleen in beschrijvende taal, waarin iemand je letterlijk vertelt wat er gebeurt. Daar zou niet veel aan zijn.
Dat betekent dus dat muziek tot iets heel bijzonders in staat is: het overbrengen van emoties en andere dingen die moeilijk onder woorden te brengen zijn zonder enige moeite. Is dat niet geweldig? Dat we een medium hebben dat “je moet je nu heel erg opgewonden voelen, en ook een beetje bezorgd, want er kan zomaar iemand met een mes achter een deur staan maar je weet niet wanneer die opeens opduikt” kan omzetten in een paar goed gekozen noten waardoor we dat gelijk snappen?
De Amerikaanse filosoof C.I. Lewis gebruikte het woord “qualia” om subjectieve belevenissen te beschrijven die je niet over kunt brengen. Een klassiek voorbeeld is iemand uit te leggen wat “de kleur rood” is. Dat kan je alleen maar doen door naar objecten te wijzen die rood zijn. Hetzelfde geldt voor geuren of smaken. Denk maar eens aan hoe vinologen de smaak van wijn beschrijven: “intens boeket van sigaar en kruidnagel met tweede noten van leer en geglazuurd rood fruit en goed gestructureerde tannines”.
En precies in die lastige vertaling zit de kracht van kunst. Want de ervaring die je ondergaat als je een schilderij ziet, een VR-werk bekijkt of een roman leest kan wel eens de beste benadering zijn van de qualia die we anders niet kunnen communiceren.
Geklets in de ruimte
Kunst kan dus dingen vertolken die je op een conventionele manier niet kan overbrengen. Diezelfde kracht zorgt er echter ook helaas voor dat teksten over kunst of kunstwerken vaak slecht leesbaar zijn. Ga maar eens na hoe wollig de zaalteksten bij een expositie over moderne kunst vaak zijn. Of het artist statement dat een kunstenaar bij diens werk schrijft vaak neuzelig gewauwel is. Ze proberen iets over te brengen in taal wat niet over te brengen is.
De beste teksten over kunst gaan daarom zelden over het werk zelf, maar over de omstandigheden waarin het gemaakt is. Zoals het uitstekende YouTube-kanaal Great Art Explained. Daar behandelt James Payne bekende kunstwerken, maar hij vervalt zelden in dat typische kunstgebrabbel. Hij vertelt over de geschiedenis van Spanje en waarom dat essentieel was voor het ontstaan van de Black Paintings van Francis Goya, en beperkt zijn duiding van het werk zelf tot een minimum.
Bij oude meesters is er vaak veel achtergrondinformatie om over te vertellen. Bij moderne kunst is het ingewikkelder. En kunstenaars werken zichzelf ook vaak tegen. Ik ben een groot liefhebber van het werk van Piet Mondriaan, en zijn Victory Boogie Woogie is misschien wel mijn favoriete schilderij van de twintigste eeuw. Maar je moet echt niet de essays gaan lezen die hij schreef voor De Stijl: dat is allemaal onleesbaar theosofisch gebrabbel dat vooral afdoet aan het werk dat hij gemaakt heeft. Om Mondriaan te begrijpen hoef je maar één ding te doen: naar zijn schilderijen te kijken.
Kunstenaars die het goed uitleggen
De Amerikaanse schrijfster Ursula Le Guin legde het punt dat ik hier maak ooit heel goed uit in het voorwoord voor haar science-fiction roman The Left Hand of Darkness. Daarin schrijft ze dat alle fictie metafoor is. Maar een metafoor waarvoor? “Als ik dat niet-metaforisch zou kunnen uitleggen had ik dit boek niet geschreven”.
Iets vergelijkbaars schreef Kyle MacLachlan ook in zijn prachtige in memoriam voor David Lynch. Lynch wilde nooit zijn werk uitleggen, en MacLachlan zelf begreep ook lang niet altijd wat ze eigenlijk aan het doen waren toen ze, zeg, Twin Peaks opnamen. Maar wat Lynch zelf eigenlijk bedoelde is ook niet relevant. Het ging hem erom hoe jij, als de beschouwer van zijn werk, het werk zou ervaren. Als woorden genoeg waren geweest om zijn werk uit te leggen, waarom heeft hij dan jaren van zijn leven en miljoenen dollars besteed om dat te maken?
Dáár zit dus de waarde, en de noodzaak van kunst in: het is een manier om iets over te brengen dat anders niet over te brengen valt. En in een wereld waarin het steeds lastiger wordt om elkaar te begrijpen kan ik me geen betere reden bedenken waarom we dat harder nodig hebben dan ooit.
Verhuizing van de burgerlijke stand in Amsterdam, 1968 📷️ Ron Kroon / Anefo / NA / CC0
Het begon met een berichtje in de appgroep met mijn oudste vrienden (zeven stuks). “Hoe zouden jullie staan tegenover overstappen naar Signal met deze hele groep?”.
En toen gebeurde er iets wat ik niet had verwacht: binnen een paar dagen waren we inderdaad allemaal overgestapt naar Signal.
En opvallend was ook: het was niet de eerste plek waar ik dat zag. Een vriendin begon opeens te vragen hoe ze af kon van haar Google-mailadres en opslag. En dat ze bezig was om de appgroep van haar school over te krijgen naar Signal.
Herbert Blankesteijn stopte met zijn account op Twitter met 10.000 volgers, nadat hij was geblokkeerd omdat hij probeerde de video te kijken waarop Musk een Hitlergroet brengt.
En mijn vrouw verwijderde haar Instagram-account.
Iets in de lucht
Er hangt blijkbaar iets in de lucht. Vreemd is dat niet. Precies twee weken geleden werd Donald Trump ingezworen als president van de VS. In de aanloop daar naartoe maakte Mark Zuckerberg bekend dat Meta ging stoppen met hun factchecker-programma en dat de regels voor wat je wel en niet mag zeggen op hun platforms als Facebook en Instagram worden versoepeld. Je mag nu dus zeggen dat homo’s en transgenders een geestesziekte hebben.
Wat ik vooral opvallend vind is dat die vriendengroep van mij helemaal niet bestaat uit van die technerds zoals ik. Maar technologie en online is ook gewoon ‘het echte leven’ geworden. Welke manieren we gebruiken om met elkaar te communiceren is dus ook politiek geworden.
Natuurlijk, het is een enorme opgave om alle mensen over te krijgen van het ene naar het andere platform. In de wetenschap noem je dat het netwerkeffect, en het is gerelateerd aan de zogenaamde wet van Metcalfe. Simpel gezegd: als maar één iemand een telefoon heeft heb je daar niks aan, je moet een netwerk hebben. Hoe meer mensen een telefoon hebben, hoe waardevoller het netwerk wordt.
Met sociale media is het natuurlijk hetzelfde. Overstappen op een dienst als Signal is nogal ongezellig als er alleen maar van die woke privacygekkies op zitten (hoi). De drempel om te overstappen is simpelweg te hoog.
Een soort van geluk bij een ongeluk dus, dat de broligarchie van Musk, Trump en Zuckerberg opeens mensen ervan bewust maakt dat er ook alternatieven bestaan voor de grote techplatforms. Signal staat het op moment van schrijven op nummer één in de lijst met meest gedownloade gratis iOS-apps.
Cynische geluiden
Natuurlijk zullen er ook een hoop cynische geluiden zijn: hoeveel zin heeft het toch, de rest van de wereld blijft toch op WhatsApp / Twitter / Instagram. Het is hetzelfde soort argument dat wordt gebruikt tegen mensen die vegetariër worden, maar toch een paar keer jaar biefstuk eten. Je hebt dan gefaald als vegetariër en kunt net zo goed weer elke dag vlees gaan eten, of zo.
Terwijl je toch vooral moet kijken naar wat het netto oplevert: als je zes keer per jaar vlees eet in plaats van zes keer per week eet je alsnog 2% van wat je ooit per jaar at. Dat lijkt me een verbetering. Net zozeer dat zelfs als je misschien nog een beetje op WhatsApp blijft dat ook betekent dat je beduidend minder van jouw aandacht (en uiteindelijk dus geld) gratis weggeeft aan Meta.
Een goed moment om over te stappen dus. Dus laat ik afsluiten met een lijstje waar je naar zou kunnen overstappen. En mocht u nog steeds bang zijn voor het omgekeerde netwerkeffect en denken dat er niemand op zit: ik zit in ieder geval op al deze platformen om u van harte welkom te heten!
Alternatieven
Instant messaging (WhatsApp, iMessage, Facebook Messenger) De voornaamste kandidaat hier is dus Signal. Signal is een open source alternatief voor WhatsApp dat altijd versleuteld is. Het is mede opgericht door Brian Acton, een van de oprichters van WhatsApp. Alles zit er zo’n beetje in wat ook in WhatsApp zit. Ik vind alleen de stickers minder goed werken.
Microblogging (Twitter/X, Threads) De twee alternatieven zijn BlueSky en Mastodon. BlueSky is een beetje Twitter zoals het was pre-Musk en pre-algoritmische tijdlijn. Er zitten ook veel journalisten en mediamakers op. Mastodon is wat links-activistischer en wat verwarrender omdat het gedistribueerd is, maar er zitten ook leuke mensen op hoor.
Media sharing (Instagram, Snapchat, Tiktok) Eigenlijk zijn hier nog geen goede alternatieven voor. Je kan ook foto’s en video’s delen op Bluesky en Mastodon, maar die platforms zijn toch meer bedoeld voor tekst. Pixelfed zou een alternatief moeten zijn, maar het is op het moment nog erg rustig en ik vind de app eigenlijk nog niet goed genoeg.
Email (Gmail, iCloud, Outlook) Ik ben zelf erg fan van Fastmail. €60 per jaar en je mail zit niet meer in de klauwen van Big Tech (en 10% korting op je eerste jaar als je dat via mijn linkje doet).
Dit stuk verscheen eerder in editie #219 van De Circulaire, mijn tweewekelijkse nieuwsbrief.
Ik hou enorm van sloffendeeg. Én ik hou ook erg van pudding-kruimelvlaai. Dus ik dacht: waarom zou je ze niet kunnen combineren? Een pudding-kruimelvlaai dus, maar met een sloffenbodem? Dan wordt het wel een taart, want een vlaai heeft een andere bodem.
Dat leek me dus een goede uitdaging voor de Kerst. Aldus geschiedde. En zo werd de pudding-kruimelsloffentaart (26 letters, het is wat lang) geboren op Kerstavond. Het was inderdaad erg lekker. De combinatie van de overdadige romigheid van kruimelpudding-vulling met het taaie van het sloffendeeg is fantastisch, zeker als je het combineert met weelderige slagroom en nougatine (gekarameliseerde nootjes, zoals bij softijs).
Ingrediënten
Voor de slof
225 gram ongezouten roomboter
185 gram witte basterdsuiker
350 gram bloem
1 ei
rasp van een halve citroen
2,5 tl bakpoeder
snufje zout
Voor de banketbakkersroom
100 gram suiker
24 gram vanillesuiker
50 gram bloem
500 ml melk
4 eidooiers
Voor de crumble
75gr suiker
75g koude roomboter
110gr bloem
Snufje zout
Optioneel voor de topping
Nougatine
Slagroom
Chocoladevlokken
Bereiding
Maak het sloffendeeg
Snij de boter in kleine stukjes en meng met de suiker, ei, zout en citroenrasp door elkaar tot een romig geheel. Voeg bloem en bakpoeder toe en kneed tot een deeg. Voeg eventueel wat water toe als het niet goed bindt.
Verpak het deeg in folie en laat het minstens een uur in de koelkast afkoelen, dan rolt het later makkelijker uit.
Maak de bankbetbakkersroom
Meng de suiker, vanillesuiker en de eidooiers in een. Voeg daarna de bloem toe en roer door tot het goed is opgenomen.
Verhit de melk in een pan. Zet het direct uit als het begint te koken (dan zie je belletjes aan de rand).
Voeg wat melk toe aan het eimengsel. Roer tot het helemaal is opgenomen. Daarna voeg je telkens wat melk toe en roer je tot het egaal is. Herhaal tot alle melk op is.
Doe het mengsel terug in de pan en breng het aan de kook terwijl je goed roert (ook op de bodem). Als de room op dikke vla begint te lijken is het klaar.
Giet de room in een schaal en dek het af met folie (druk het een beetje aan). Dit helpt om vellen te voorkomen.
Als het is afgekoeld zet je de room in de koelkast om verder af te koelen, het dikt dan nog wat in.
Maak de slof af
Rol het deeg uit (eventueel met wat bloem om plakken te voorkomen), direct op het bakpapier tot ongeveer een centimeter. Je kan dan makkelijk het bakpapier met het deeg erop direct in de vorm doen.
Bekleed de springvorm met het deeg.
Je kunt nu het deeg gaan vullen met de room. Doe dat met een lepel. Gebruik hiervoor ongeveer driekwart van je room. Vul het deeg tot ongeveer een centimeter van de rand.
Bak de slof in 15 minuten op 180 °C (boven- en onderwarmte). Nog net niet helemaal gaar want er moet nog room en kruimeldeeg bovenop.
Maak ondertussen het kruimeldeeg door alle ingrediënten door elkaar te mengen en met je vingers te kneden / wrijven tot er een kruimelig deeg ontstaat dat goed vermengd is.
Haal de slof uit de oven en laat ietwat afkoelen. Gebruik de rest van de room om de hele bodem te bedekken (dit mag nu ook tot de rand) en bedek met het kruimeldeeg.
Zet overnieuw in de oven op 180 °C voor zo’n 10 tot 20 minuten. De truc is dat de crumble bruin is maar de slof niet aanbrandt dus hou de taart goed in de gaten.
Laat de slof helemaal afkoelen voordat je de eindtopping aanbrengt.
Garneer de slof optioneel met slagroom, nougatine en chocoladevlokken.
Afgelopen jaar maakte ik voor het twintigste jaar op rij mijn Lijstje. Reden om een overzicht te maken van wat ik de beste 100 albums vond van de afgelopen twintig jaar. Dit jaar hoefde ik dus gelukkig alleen de albums van dít jaar te luisteren.
Het Lijstje van 2024
Charli XCX – Brat Ja, die zagen jullie vast aankomen. Toen Brat begin juni uitkwam was al vrij snel duidelijk dat dit de plaat van het jaar zou worden en dat is niet echt veranderd. Een ode aan dance en rave van rond de eeuwwisseling, voorzien van superverslavende arrangementen en gevatte teksten. Wie wil dat nou niet?
Chibi Ichigo – Na Half 1 De Vlaams-Tartaarse versie van Charli XCX, soort van. Maar dan op z’n Belgisch, een stuk rauwer en minder gepolijst. Elektropop met een hiphop-randje. Lekkere tracks om flink mee te beuken, inclusief een vrij briljant duet met de Nederlandse Sophie Straat.
Jessica Pratt – Here in the Pitch Een klein half uurtje duurt Here in the Pitch maar. Zachte luisterliedjes, vaak alleen gitaar en de bijna baby-achtige stem van Pratt, soms wat spaarzame percussie en andere aankleding. Je zou het bijna saai kunnen noemen. Dat het dat tóch niet is blijft het geheim van Jessica Pratt.
Adrianne Lenker – Bright Future Het is een cliché, maar het is echt waar: Adrianne Lenker is misschien wel de beste liedjesschrijver van haar generatie. Op deze soloplaat leunt ze wat meer richting de folk dan bij haar steverige werk als frontvrouw van Big Thief.
Cindy Lee – Diamond Jubilee De Canadese Patrick Flegel treedt in drag op als zijn pseudoniem Cindy Lee. Diamond Jubliee is zijn zevende album van bijna twee uur, en hij heeft het vrijwel alleen opgenomen. Zeer DIY en lo-fi, alsof je naar bubblegumpop uit de sixties aan het luisteren bent, maar dan uit een parallel David Lynch-universum. Niet te luisteren via de streamingplatforms, wel helemaal te luisteren op YouTube.
Adrianne Lenker (links) tijdens een optreden van de Bright Future-tour in London. 📷 Paul Hudson / CC-BY-2.0 / Flickr
Adrianne Lenker trad dit jaar tijdens haar Bright Future-tour op in het Concertgebouw in Amsterdam. De kaartjes waren direct uitverkocht, en ik greep mis. Wekenlang heb ik lopen Ticketswappen tot ik uiteindelijk één dag voor het concert een kaartje vond. En wát was het dat waard! De ambience was geweldig, met de prachtige akoestiek van de grote zaal van het Concertgebouw, en dan de stem en het gitaarspel van Lenker. Legendarisch.
Ook bijna net zo goed: het optreden van Joanna Sternberg in het Zonnehuis (ook A’dam), vorig jaar de nummer 1 op mijn Lijstje. Dit was een double bill met Jessica Pratt (dit jaar de #3). Het contrast tussen de twee kon bijna niet groter. Prachtige plaat hoor, maar wát was Pratt vervelend en koud op het podium. Er kon geen lachje of babbeltje vanaf. Sternberg daarentegen praatte volop en zocht veel contact met het publiek. Ik hoop dat die snel terugkomt!
De beste nummers van 2024
Chibi Ichigo bij een concert in de Melkweg in Amsterdam in oktober dit jaar.
Zoals gebruikelijk heb ik een Spotify-playlist gemaakt met van alle albums uit Het Lijstje het nummer dat ik het beste vind, aangevuld met nummers die niet op een album stonden of waarvan het album niet mijn Lijstje haalde.
Er was niet écht één nummer dat er heel erg bovenuit sprong, dus fuck it, dan kies ik gewoon voor HALF 1 van Chibi Ichigo omdat die de minste streams heeft. Er is geen videoclip van, wel een semi-live optreden bij 3FM.
Om maar gelijk de vraag boven dit stuk te beantwoorden: nee, als deze Vision Pro beschikbaar wordt Nederland moet je ‘m niet kopen. Behalve als je professioneel VR-ontwikkelaar bent of te veel geld hebt (mag ook hier heen, alvast bedankt).
Maar de belofte die dit apparaat toont is indrukwekkend. En daarom des te meer reden om er wel in te duiken. Het is een kijkje in de toekomst, als over een paar jaar verbeterde versies van dit apparaat op de markt komen die je misschien wél moet kopen.
Ok, de Vision Pro dus. Het is een VR-bril van Apple. Het ding ziet eruit als een soort luxe skibril. Je betaalt er dan ook 3500 dollar voor, en op dit moment kun je ‘m alleen kopen in de VS. Gelukkig kon ik ‘m gratis uitproberen.
Lekker mijn nieuwsbrief lezen in VR.
Apple noemt de Vision Pro zeer bewust géén VR-bril maar een spatial computing device. Je kunt dan ook zo’n beetje alles doen wat je ook kan op een iPhone of MacBook: op het internet browsen, foto’s en video’s bekijken, en aantekeningen maken. Alleen dan dus op allemaal zwevende vensters die je op willekeurige plekken in je huiskamer kan neerzetten.
En je kunt de dingen doen waar VR-brillen voor gemaakt zijn: ‘immersieve’ ervaringen waarbij je 360 graden om je heen kan kijken. Dinosaurussen aaien. Achter het doel zitten bij een voetbalwedstrijd. Boven een krater vliegen. De ervaringen die al jaren kunnen op andere VR-brillen, zoals de Meta Quest, HTC Vive of Valve Index.
Ik heb een hoop van die VR-helmen opgehad in de afgelopen jaren. De Vision Pro is met afstand technisch de meest geavanceerde. Je voelt gewoon dat er kwaliteit op je hoofd zit. Als je ‘m voor het eerst opzet heb je een gekke ervaring. Het is net alsof er heel dik glas inzit: je ziet gewoon de normale wereld om je heen. Tot je beseft dat dit dus een videobeeld is. De zogenaamde passthrough, waardoor je niet de hele tijd tegen dingen aanbotst. De kwaliteit van dat beeld is, en sorry voor dit Gen-Z woord, ziek goed. Teksten zijn scherp, je kunt zelfs enigszins je telefoon bedienen als je ‘m op hebt. Ook is er geen enkele vertraging tussen je bewegingen en het beeld. Daardoor word je niet, zoals bij sommige andere brillen, misselijk.
Ook het geluid is geweldig. Bij veel andere helmen heb je vaak oncomfortabele plastic oorschelpen of moet je een losse koptelefoon opdoen. Apple heeft speakers gemaakt die net boven je oor zweven, waardoor je niks hoeft op te zetten. Dat werkt verrassend goed. Het gevolg is wel dat mensen om je heen dat geluid ook kunnen horen.
De besturing is ook de beste die ik tot nu toe in een VR-helm heb gehad. Je kijkt naar dingen en ‘klikt’ vervolgens met je vingers door je duim en wijsvinger even tegen elkaar te drukken. Dat gaat met heel veel precisie. Je kan op die manier zelfs redelijk eenvoudig korte teksten tikken op een virtueel toetsenbordje.
Nog nét niet
Alles is geweldig dus? Nee. Op technisch vlak is de Vision Pro er nog nét niet. Het beeld is scherp, maar ik zou hier niet uren lang teksten op gaan lezen. En als je met je hoofd beweegt wordt de wereld een beetje wazig, het gevolg van het feit dat de Vision Pro alleen het beeld direct vóór je op hoge kwaliteit tekent. Dat valt minder op als je in een immersieve ervaring zit, maar als je veel rondloopt of in je woonkamer rondkijkt is het onhandig.
De helm zit comfortabel, maar het blijft een raar ding met een hoop straps en klittenband. De losse accu die is verbonden met een draad is minder irritant dan ik dacht, maar het blijft een zwaar blok dat je mee moet dragen. Je bril kun je niet op in de Vision Pro (mijn glazen besloegen) dus je moet speciale lenzen op sterkte laten maken voor in de bril. En ondanks dat het een kwalitatief mooi ding is had ik na een sessie van een klein uur toch wel hoofdpijn.
De belangrijkste vraag
De belangrijkste vraag voor mij is echter niet of dit ding technisch indrukwekkend is (ja) of dat je er een moet kopen (nee) maar: gaat dit apparaat ons leven veranderen en zo ja, hoe?
De introductie van de iPhone als eerste ‘moderne’ smartphone in 2007 heeft een enorme invloed gehad op het dagelijks leven. In 2022 had 91% van alle Nederlanders van 16 jaar of ouder een smartphone (bron). Alleen al door het feit dat er een hoop apparaten verdwenen uit je tas (een walkman/iPod, een foto/videocamera, een dictafoon, een plattegrond van de stad, etc) en omdat er enorme veranderingen zijn geweest in hoe we met elkaar communiceren en media consumeren.
De vraag is of we nu wéér voor zo’n revolutie staan. Want in 2007 was dat zeker niet vanzelfsprekend. Het duurde jaren voordat iedereen een smartphone had en het gebruik alomtegenwoordig was. Zou de Vision Pro een vergelijkbare revolutie kunnen veroorzaken?
Ja, u ziet er inderdaad belachelijk uit met een Vision Pro.
Ik vraag het me af. Een aantal dingen heeft de Vision Pro (en andere VR-brillen) zeker niet mee. Ten eerste is dat je er voor de rest van de wereld bespottelijk uitziet met zo’n ding op. VR-brillen sluiten je af van de wereld. Vaak kun je wel de wereld zien (via een camera), maar anderen zien jouw ogen niet meer. De Vision Pro lost dit in theorie op met “Eyesight”, een scherm aan de voorkant van de bril waarop jouw ogen te zien zijn. Leuk idee, maar het ziet er vooral griezelig en belachelijk uit.
De smartphone is een modeaccesoire geworden. Dat een apparaat niet alleen voor de nerds leuk is lijkt me essentieel voor acceptatie door het grote publiek. Ik zie dat met de Vision Pro nog niet zo snel gebeuren. Maar goed, de hele dag AirPods dragen is inmiddels ook gemeengoed geworden, dus wie weet.
Avatar kijken in een lege filmzaal.
Een ander probleem met de ‘rest van de wereld’ is dat ze niet mee kunnen doen. Het leuke van een smartphone (of een tablet) is dat je iemand anders dat grappige kattenfilmpje kunt laten zien. Bij een VR-bril gaat dat beduidend lastiger. En leuk dat je op een gigantisch scherm een film kan bekijken, maar je partner/kinderen/vrienden kunnen dat niet, behalve als ze ook zo’n dure bril hebben. Misschien dat dit op termijn het geval is en elk gezin met twee kinderen vier van de dingen in huis heeft.
Maar op dit moment is de Vision Pro een erg solitair product. Toepasselijk zit je dan ook in een volledig lege bioscoopzaal als je een film bekijkt in de ‘theatermodus’.
Dino’s in je woonkamer.
Toch lijkt me entertainment de toepassing waar de meeste toekomst in zit. Waarom zou je nog (TV)-schermen kopen als je ze op elke plek ter wereld virtueel kan ophangen? En daarop ook nog ervaringen kan hebben die veel toffer zijn dan wat mogelijk is op een plat scherm?
Want dat vond ik het meest indrukwekkende aan de Vision Pro: de ‘immersieve’ ervaringen. Dat zijn er nog niet zo veel. “Encounter Dinosaurs” is er een van Apple zelf die gratis beschikbaar is. Een vlinder en een groep dinosaurussen komen zo je woonkamer binnen. Het gaf me hetzelfde prikkelende gevoel dat ik het had toen ik voor het eerst een VR-film zag.
Uiteindelijk is de Vision Pro dus, ondanks dat Apple het zo niet wilt noemen, op dit moment vooral een hélé goede VR-bril. Ik kan niet wachten om op festivals toffe VR-films en ervaringen te zien die goede makers met dit apparaat gaan maken. En wellicht over een paar jaar ook thuis, als de prijzen zijn gezakt en de techniek is verbeterd.
Of spatial computing ook buiten die niche gaat komen? Het saaie maar eerlijke antwoord is dat de tijd het zal leren.
AI kan tegenwoordig ook memes maken. Althans, er een poging toe doen. Want “Wher cat knowvss more more about about internet cultture than you’uu!..” is nog niet echt een dijenkletser. We zitten nog ergens in de uncanny valley van ‘AI’s-die-memes-maken’ denk ik.
Maar het roept wel de vraag op: gaat AI ons lui maken? Hoeven we dankzij AI niet meer zelf flauwe memes te bedenken? En als we geen creatieve en productieve worsteling meer hebben met het uiten van onze eigen gedachten wat blijft er dan nog van ons als mensen over?
Het zijn allemaal vragen die aan de orde kwamen tijdens een aflevering van de Ezra Klein Show waarin hij in gesprek gaat met Ethan Mollick, die een uitstekende nieuwsbrief heeft over AI. Ik heb Ezra Klein wel eens vaker aangeraden, dus excuses als je ‘m al geluisterd hebt. Maar ik merk ook in gesprekken met andere mensen dat ze nog lang niet op de hoogte zijn van alle recente ontwikkelingen en dingen die AI-verorberaars als ik al lang weten. Deze aflevering is wel weer een goede samenvatting van waar we nu staan. Een paar dingen die ik wel wist maar jij misschien niet (en die in deze aflevering aan de orde komen):
Modellen werken minder goed in tijdens de feestdagen in december, omdat ze geinternaliseerd hebben dat je dan op vakantie bent (en de AI dus ook minder z’n best hoeft te doen).
AI werkt beter als je in je prompt een persoonlijkheid en situatie meegeeft. Bijvoorbeeld: als je 50 vragen hebt is het beter om de AI te laten denken dat hij een ruimteschip bestuurt, maar bij 100 is het beter als hij in een thriller zit. Begrijpt u het nog?
Zowel Klein als Mollick zijn er vol van overtuigd dat kinderen die nu op de basisschool zitten over een jaar of vijf AI-vrienden hebben.
Een grote zorg van Klein is de vraag of er een cultuur ontstaat waarin je inzichten en kennis vergaart zonder er werk voor te doen. Het wordt toch wel voor je samengevat door een AI-model. Wordt het niet allemaal veel te makkelijk gemaakt?
Het deed me denken aan het manifesto Designing Friction van Luna Maurer en Roel Wouters (voorheen van designstudio Moniker). Alles in de digitale wereld is erop gericht om frictie te vermijden: zelfscankassa’s, inchecken met je betaalpasje in plaats van een papieren treinkaartje, thuisbezorging van boodschappen en maaltijden. Wat verliezen we door alles frictieloos te maken en te kiezen voor gemak? Door ‘gemak’ kunnen bedrijven eindeloos veel data over je vergaren en gebruiken om voorspellingen te doen over jouw toekomstige acties. Hierdoor krijgen we niet een compleet voorspelbare toekomst, maar een voortdurend heden.
In het theater zeggen ze vaak dat er altijd “iets op het spel moet staan”. Felix Barret, de oprichter van de immersieve theatergroep Punchdrunk, heeft het in dit interview (dank Nienke voor de link!) bijvoorbeeld over een licht traumatiserende ervaring toen hij negen was en zijn vader hem meenam naar The Rocky Horror Show. Hij zat op de voorste rij en hij vond het zo eng dat ze na tien minuten naar huis gingen. Pas veel later, als volwassene, bedacht hij dat zo’n ervaring iets is wat je júist wilt bereiken als je naar het theater gaat. Want het ergste wat een theatermaker kan overkomen is dat mensen onbewogen en zonder enige emotie naar huis gaan.
Maar dat geldt niet alleen in het theater. Het leven in het algemeen is saai en oninterresant als niemand zich ooit ongemakkelijk of beledigd voelt. Het leven gaat over het verkennen van grenzen, en dat betekent ook dat je daar soms overheen moet stappen om te weten waar ze liggen. Wat ons menselijk maakt is dat we het oneens kunnen zijn. Kunnen twijfelen. Kwetsbaar kunnen zijn. Een ingewikkeld karakter hebben.
En dat het feit dat iets moeite kan kosten dus geen probleem is, maar een zegen.
Dit artikel verscheen eerder in editie #203 van De Circulaire.
In De Circulaire, mijn tweewekelijkse nieuwsbrief, publiceerde ik een paar maanden geleden een lijstje met mijn favoriete 100 muziekalbums van de afgelopen twintig jaar. In het begeleidende verhaal schreef ik wat me was opgevallen bij dat herluisteren:
Dat (en nu ga ik denk ik vrij hard tegen bepaalde schenen aantrappen) het toch vrij vaak gaat om individuele nummers en minder om het hele album. (…) Streaming heeft niet alleen de manier waarop we muziek luisteren veranderd. Het heeft ook veranderd hoe we naar muziek luisteren. (…) Streaming heeft het idee van een album als meer dan de som der nummers aan gruzelementen geslagen.
Nou, dat van die schenen heb ik geweten. Ik kreeg meerdere mails van Jop Euwijk. Hij is conservator bij Beeld en Geluid in Hilversum, maar daarnaast ook een enorme muziekliefhebber. Jop zag het toch allemaal nét iets anders. Het leek me dan ook zinnig om erop terug te komen. We mailden en belden wat heen en weer, en op basis van zijn opmerkingen schreef ik dit stuk.
De vraag die Jop en ik dus samen bespraken: is een muziekalbum méér dan alleen een verzameling liedjes? En hoe hebben verschillende manieren van luisteren die beleving veranderd?
Een korte geschiedenis van het muziekalbum
Het concept van ‘een muziekalbum’ loopt parallel met de ontwikkeling van de techniek voor het reproduceren en beluisteren van muziek. Het eerste breed beschikbare medium hiervoor waren grammofoonplaten. De eerste versies, toen nog op 78 toeren, werden populair in de eerste decennia van de 20ste eeuw. Ze werden gemaakt van schellak, een natuurproduct gemaakt van de afscheiding van een type boomluis. Dat materiaal maakte een hoop kabaal, en meer dan een minuut of drie kon je meestal niet kwijt op één zijde van zo’n plaat. Als je dan bijvoorbeeld een lang klassiek concert wilde uitbrengen, maakte je een boekwerkje met meerdere platen. Dat noemde men dan een ‘album’.
Pas na de Tweede Wereldoorlog was de techniek ver genoeg ontwikkeld om meer dan een paar minuten geluid per kant op een plaat te persen. Schellak werd PVC (vinyl). En het aantal toeren kon naar beneden, naar 33 of 45. En zo paste er opeens rond de 22 minuten per kant op een plaat. Het resultaat was de langspeelplaat (lp). Daarnaast ontstond ook de extended play (ep), die ergens tussen een single en een lp in zit qua lengte. Oorspronkelijk werden de nieuwe lp’s vooral gemarket aan liefhebbers van klassieke muziek en musicals.
Het album als de belangrijkste eenheid van popmuziek ontstond tijdens de opkomst van de jeugdcultuur in de jaren zestig. In een relatief korte periode kwamen een hoop lp’s uit die we tegenwoordig zien als ‘klassieke albums’. Pet Sounds van de Beach Boys (1966). Bob Dylan’s Highway 61 Revisited (1965), en Rubber Soul (1965) en Revolver (1966) van The Beatles. Toen de Fab Four in 1967 Sgt. Pepper uitbrachten was het tijdperk van het muziekalbum écht begonnen.
Een commercieel succes
Niet alleen artistiek waren albums een succes. Ook economisch. Historische cijfers in Nederland kon ik helaas niet vinden, maar de RIAA in de VS heeft ze wel. Daaruit blijkt dat in 1973, het eerste jaar waar data voor is, er (gecorrigeerd voor inflatie) voor zo’n 13 miljard dollar aan fysieke dragers werd verkocht. Daarvan komt 62% voor rekening van lp’s en ep’s, de rest waren singles en 8-tracks. In de loop van de jaren tachtig werd de lp vervangen door de cd en het cassettebandje. Andere dragers, zelfde concept: een medium waarop meerdere stukken muziek passen. Bij de cd zelfs tot een maximale lengte van een minuut of 80. Op het hoogtepunt in 1999 werd er in de VS voor meer dan 25 miljard dollar verkocht aan fysieke dragers.
Rond de millenniumwisseling veranderde dat drastisch. Het internet kwam op, het MP3-formaat werd gemeengoed, en mensen ontdekten diensten als Napster waar je gratis en voor niks muziek kon downloaden. In eerste instantie zorgde dat zelfs voor méér verkochte cd’s. Want er was nog geen goede manier om die MP3’s makkelijk te kopen en met een draagbaar apparaat te luisteren.
Dat veranderde met de introductie van de iPod in 2001, en twee jaar later met de introductie van de iTunes Store. Voor het eerst was er een écht legaal alternatief voor Napster en vergelijkbare diensten. Losse liedjes voor één dollar per stuk.
Losse liedjes dus. En ook al kón je hele albums downloaden, ik vermoed dat de meeste consumenten de losse hits kochten. Net zoals de meeste mensen losse MP3’s gingen downloaden omdat de trage inbelverbindingen de snelheid beperkten. Er waren muziekfans (zoals ondergetekende) die veel tijd besteedden aan het goed organiseren van die MP3’s en hele albums bij elkaar puzzelden. Maar ik denk dat de meerderheid van de luisteraars gewoon alles bij elkaar gooide en op ‘shuffle’ drukte.
In 2022 werd er totaal voor bijna 16 miljard dollar aan muziek verkocht in de VS. De overgrote meerderheid daarvan was streaming (bijvoorbeeld Spotify) en andere digitale diensten. Cijfers van de Nederlandse brancheorganisatie NVPI Audio laten vanaf 2013 vergelijkbare cijfers zien.
Van cassettebandje tot playlist
Het lijkt alsof het verhaal simpel is. Fysieke dragers werden MP3’s en streaming. Mensen downloaden of streamen liedjes. En het album als artist statement is dood.
Maar zo simpel is het natuurlijk niet. Vooral omdat er in de decennia voor de introductie van de MP3 ook al een neiging was om het album als geheel los te trekken. Denk maar aan de voorlopers van de hedendaagse playlist: hitverzamelaars zoals Hitzone of Knuffelrock.
En dat zijn media die door een platenlabel zijn samengesteld. Met de opkomst van het cassettebandje werd opeens de mixtape een begrip: hoeveel vriendschappen en relaties zijn er wel niet begonnen omdat iemand een compilatie maakte van diens favoriete liedjes op één bandje? Na de introductie van de MP3 en het rippen van cd’s maakten die bandjes plaats voor gebrande cd-tjes. In de vroege jaren 2000 was ik druk bezig met cd’s van de bieb lenen en die voor thuisgebruik kopiëren op een cd-r. Later werden dat zipjes met MP3’s die je met vrienden deelde via USB-sticks.
Er is dus, ook vòòr de MP3, een neiging geweest om de favoriete liedjes van meerdere albums te remixen in een eigen volgorde. Het roept de vraag op: hoe zouden de jaren zeventig eruit hebben gezien als er eind jaren zestig, rond Sgt. Pepper, een betaalbare en kwalitatief hoogwaardige methode was geweest om die albums eenvoudig te kopiëren en te remixen?
Aandacht als grondstof
📷 ChatGPT / HK
En dan nog wat. Het internet en digitalisering bracht streaming en MP3’s, maar ook iets anders: een enorme hoeveelheid aan andere vormen van entertainment. Streamingdiensten als Netflix en YouTube. Videogames. Podcasts. Social media. Aandacht werd (nog meer) een verhandelbare grondstof. Mediabedrijven vechten om elke minuut aandacht.
Het klopt dat die trend ook zorgt voor iets wat ik maar de verskihuttisering noem van de muziek: alleen nog maar pakkende coupletten en refreinen, zolang het maar onder een TikTok-filmpje past. Uit een recent artikel van The Washington Post blijkt dat de gemiddelde tijd van liedjes uit de Amerikaanse hitlijsten écht korter aan het worden is: van iets meer dan 4 minuten in de jaren negentig tot iets meer dan 3 nu. Één minuut minder.
Ook daar zie je weer goed de invloed van de techniek: Spotify keert pas royalties uit als een luisteraar minimaal 30 seconden heeft geluisterd naar een nummer. Maar een nummer op repeat zetten is natuurlijk ook goed voor de inkomsten. Het gevolg: hele korte nummers die geen brug meer hebben en gelijk met het refrein beginnen. De helft van alle Spotify-hits uit 2023 duurt 3 minuten. Zoals Poland van Lil Yachty: slechts 1 minuut en 23 seconden .
Ironisch genoeg bieden al die ontwikkelingen ook juist weer nieuwe kansen voor het ouderwetse album. Mits je een bekende artiest bent. De nieuwe albums van Beyoncé en Taylor Swift zijn enorme mediaspektakels, waarbij van elk liedje een aparte videoclip wordt gemaakt. De Westerse artiesten kijken hierbij goed naar de immens populaire K-Pop: breng een album op zo veel mogelijk manieren uit. Move the product. Wat dan weer lijkt op wat er decennialang gebeurde met de verzamelaars met weer nét een iets andere selectie greatest hits van Elvis Presley of Heino.
En niet alleen het concept van een album krijgt soms weer een opleving. Ook iets anders leefde weer op waarvan we al lang dachten dat het dood was: die goede oude grammofoonplaat. In 2020 passeerde zowel in Nederland als de VS de verkoop van vinyl die van cd’s. Het is uiteraard minder dan wat er wordt verdiend aan streaming, maar toch werd er in 2022 in Nederland voor €37 miljoen aan vinyl omgezet, bijna 20% van de totale omzet. Grote ketens als Mediamarkt verkopen geen cd’s meer, maar juist wel weer lp’s. Ik zag ze laatst zelfs liggen in de afprijsbak bij de lokale Vomar.
Blijkbaar is er behoefte aan een product dat je van begin tot eind moet luisteren. Waar je niet even kan skippen naar de volgende track. Of een nummer kan toevoegen aan een playlist. Maar waar je echt even voor moet gaan zitten.
Terug naar de luisteraar
De vraag is dus maar net hoe je het liefst een werk tot je neemt. Misschien is het antwoord op de vraag: ‘is een album meer dan een verzameling singles?’ wel: wie stelt de vraag? Voor de industrie zal het antwoord nee zijn: of het nou een album is of een playlist, zolang mensen er maar naar luisteren is het goed. Dat was zelfs het geval in die ‘gouden jaren’ van het album.
Maar voor de artiest zelf is het een ander verhaal. Een artiest als Robert Pollard (Guided by Voices) brengt meerdere albums per jaar uit op zijn eigen label. Want dat is zijn medium. Net zoals bij Joanna Newsom, Tool, Kendrick Lamar, Bill Callahan en Richard Thompson. Een album is een verslag van een bepaalde tijd van het leven van de artiest, en die liedjes horen bij elkaar. Voor hen is de samenstelling van een album geen commerciële overweging. Het is hún keuze om deze selectie van nummers samen uit te brengen. Een artistieke keuze.
En voor de luisteraar kan een album wel degelijk een geheel vormen. Ik kan me nog goed herinneren dat Kid A van Radiohead uitkwam in het jaar 2000. Een paar weken voor dat album uitkwam zond 3FM het helemaal uit, en ik had het opgenomen van de radio. Wekenlang luisterde ik naar dat bandje op mijn walkman, reizend naar mijn afschuwelijke eerste studie hogere informatica. Toen het album uiteindelijk uitkwam bleek dat sommige cd’s ook nog een geheim boekje hadden met gekke tekeningen (en geen geklets van de DJ over de nummers). Het was niet alleen maar een verzameling liedjes, het was, om het maar een beetje pathetisch te omschrijven, de soundtrack van een periode van mijn leven.
De betekenis van een album is dus ook maar net wat je er zelf van maakt.
De vraag is natuurlijk hoe het album zich zal ontwikkelen in een tijd waarin mensen niet meer opgroeien met het album als ‘gegeven’. Voor een Robert Pollard of een Joanna Newsom mag het album dan ‘hun’ medium zijn, die artiesten zijn opgegroeid in een tijd waarin het album nog gemeengoed was. De ‘geëigende eenheid’ van een artiest is voor een jongere generatie misschien eerder een collectie TikTok-filmpjes, met korte stukjes muziek van niet meer dan een minuut.
Op welke manier zullen dié mensen over veertig jaar de samenhang in hun muziekkeuze maken?
Dit artikel verscheen eerder in editie #198 van De Circulaire.
